བོད་ཀྱི་ཟས་སྣོད་ཐོག་གི་རྒྱན་རིས།

　　རྒྱན་རིས་ཞེས་པ་ནི་སྒྱུ་རྩལ་པས་སྒྱུ་རྩལ་གསར་རྩོམ་དང་ལས་སྣོན་ལ་བརྟེན་ནས་གྲུབ་པའི་སྒྱུ་རྩལ་སྣང་བརྙན་ལ་ཟེར་ཞིང་། དེ་ལས་དུས་སྐབས་ཤིག་གི་ཤེས་རིག་གི་ཆུ་ཚད་དང་མི་རྣམས་ཀྱི་འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་མཚོན་ཡོད།བོད་ཀྱི་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་རྒྱན་རིས་དེའི་འབྱུང་ཁུངས་གཞིར་བཟུང་ནས་རིགས་གསུམ་དུ་དབྱེ་ཡོད་པ་སྟེ། གཅིག་ནི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ནང་དོན་ལྡན་པའི་རྒྱན་རིས་ཏེ། དཔེར་ན་དཔལ་བེའུ་དང་། མེ་ཏོག་པདྨ། རྡོ་རྗེ། ཆོས་འཁོར་སོགས་ལྟ་བུ་རེད།
　　འདི་དག་ནི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་བོད་དུ་དར་བ་དང་བསྟུན་ནས་དར་བ་ཡིན། དཔེར་ན་ཆོས་འཁོར་ནི་མ་གཞི་གནའ་སྔ་མོའི་རྒྱ་གར་གྱི་རི་མོ་ཞིག་ཡིན་མོད། སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་རྒྱ་གར་དུ་དར་བའི་རྗེས་སུ་དེ་ཉིད་སངས་རྒྱས་སམ་སངས་རྒྱས་ཀྱིས་གསུངས་པའི་ཆོས་ཀྱི་མཚོན་བྱེད་དུ་གྱུར་པ་རེད། བོད་ཀྱི་གདོད་མའི་ཆོས་ལུགས་ཏེ་བོན་བསྟན་གྱིས་ཀྱང་བོད་ཀྱི་རྒྱན་རིས་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ངེས་ཅན་ཐེབས་ཡོད་མོད། ཕྱིས་སུ་བོན་གྱིས་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ནང་དོན་མང་པོ་སྡུད་ལེན་བྱས་པས། གཡུང་དྲུང་ལྟ་བུ་འཁོར་ཕྱོགས་མི་འདྲ་བའི་རྐྱེན་གྱིས་བན་བོན་གང་གི་ཡིན་པ་ངོས་འཛིན་སླ་བ་མ་གཏོགས། རྒྱན་རིས་མང་པོ་ཞིག་དོན་དམ་ཆོས་ལུགས་དེ་གཉིས་གང་ལ་གཏོགས་པ་དབྱེ་བ་འབྱེད་དཀའ་བར་གྱུར་ཡོད། གཉིས་ནི་རྩི་ཤིང་སོགས་རྒྱན་རིས་སུ་བཀོད་པ་སྟེ་བོད་ཀྱི་བཟོ་བོ་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཕྱི་ནས་ཡོང་བའི་ཡོ་བྱད་དང་དར་གོས་ཐོག་གི་རི་མོར་དཔེ་བལྟས་ནས་རྒྱན་རིས་དེ་རིགས་མང་དུ་བཀོད་ཡོད། གསུམ་ནི་བཀྲ་ཤིས་པའི་དོན་མཚོན་པའི་རྒྱན་རིས་ཏེ་དཔེར་ན་ཚེ་རིང་བའི་དོན་མཚོན་པའི་རྒྱ་ཡིག寿སོགས་ལྟ་བུ་རེད། རྒྱན་རིས་དེ་དག་ལ་རྒྱའི་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ཁྱད་གཤིས་མངོན་པར་གསལ་བ་ལྡན་ཞིང་དེ་ལས་སྐྱེ་བོ་རྣམས་ཀྱིས་ཚེ་རིང་ནད་མེད་ཡོང་བའི་སྨོན་འདུན་བྱེ་བྲག་པ་མཚོན་ཡོད་མོད། བོད་དུ་དར་རྗེས་དེ་སྔོན་གྱི་ནང་དོན་ཤོར་ཏེ་བཀྲ་ཤིས་པའི་དོན་ཙམ་མཚོན་པའི་རྒྱན་རིས་སུ་གྱུར་པ་རེད།
　　གཉིས། སྲོག་ཆགས་ཀྱི་གཟུགས་བཀོད་པའི་རྒྱན་རིས།
　　ཡོ་བྱད་ཀྱི་རྒྱན་རིས་སུ་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་གཟུགས་འགོད་པ་དེ་བོད་ལྗོངས་སུ་ཧ་ཅང་དར་ཆེ་ཞིང་། དེའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱང་མི་ལོ3500－3750སྔོན་དུ་བསྙེགས་ཆོག ལྷ་སའི་ཆུ་གོང་གནའ་ཤུལ་ནི་བོད་ཀྱི་རྡོ་ཆས་གསར་པའི་དུས་ཀྱི་གནའ་ཤུལ་སྐད་གྲགས་ཆེ་ཤོས་ཤིག་ཡིན། དེ་ལས་བྱུང་བའི་འཇིམ་པ་ལས་བཟོས་པའི་སྤྲེའུའི་འདྲ་གཟུགས་དང་། སྣོད་ཁེབས་ཐོག་གི་བྱའི་མགོ་བརྙན་ནི་བོད་ཀྱི་གནའ་སྔ་མོའི་དུས་ཀྱི་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་རྒྱན་རིས་ཀྱི་ཚབ་མཚོན་ལྟ་བུ་རེད། དེ་མིན་བོད་ལྗོངས་སུ་ད་དུང་ལི་ཡིས་བཟོས་པའི་སྤྲེའུའི་སྲུང་འཁོར་བྱུང་མྱོང་བ་དེའི་ལོ་དུས་གསལ་པོར་མི་རྟོགས་ཀྱང་གང་ལྟར་དེ་ལས་སྤྲེའུ་ཡི་གཟུགས་རིས་རྒྱན་རིས་སུ་འགོད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཤིན་ཏུ་རིང་བ་རྟོགས་ཐུབ། དེ་ནི་བོད་རིགས་ཀྱིས་རང་ཉིད་སྤྲེའུ་དང་བྲག་སྲིན་མོ་ལས་ཆད་པར་འདོད་པའི་ངག་རྒྱུན་དང་འབྲེལ་བ་ལྡན་ཡང་སྲིད། བོད་ཀྱིས་རྒྱན་རིས་སུ་འགོད་པར་དགའ་བའི་སྲོག་ཆགས་གཞན་ཡང་མང་ཞིང་། སྣོད་ཁེབས་ཐོག་གི་བྱ་མགོ་གསོན་ཉམས་ལྡན་པ་དེ་ལས་ཀྱང་གནའ་བོའི་ཆུ་གོང་གི་མིའི་བྱང་ཆུབ་པའི་རྒྱན་རིས་ལག་རྩལ་ཉམས་སུ་མྱོང་ཐུབ། ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་དུ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོས་བུམ་པ་བཅུ་གཏེར་དུ་སྦས་པ་ལས་གསུམ་གྱི་མཆུ་ནི་རྔ་མོང་གི་མགོའི་དབྱིབས་ཅན་དང་། བདུན་ནི་ངང་པའི་མགོའི་དབྱིབས་ཅན་ཡིན་ཞེས་བཀོད་པ་དང་།1645ལོར་རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ཆེན་མོས་ཀྱང་ལྷ་སའི་གཙུག་ལག་ཁང་གི་རྟ་མགོའི་དབྱིབས་ཅན་གྱི་དངུལ་བུམ་གྱི་སྐོར་གསུངས་མྱོང་ཞིང་དེ་ནི་རྗེ་ཙོང་ཁ་པས་གཏེར་ནས་བཏོན་པར་བརྗོད། དེ་དག་ལས་བོད་ཀྱིས་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་གཟུགས་རྒྱན་རིས་སུ་བྱེད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཧ་ཅང་རིང་བ་རྟོགས་ཐུབ།བོད་ཡུལ་དུ་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་རྒྱན་རིས་སྐོར་སྐྱེ་བོ་སུར་དྲིས་ཀྱང་ཁོ་ཚོས་དེ་མ་ཐག་ཁྱོད་ལ་སྟག་སེང་ཁྱུང་འབྲུག་ཅེས་ཐགས་ཐོགས་ཅི་ཡང་མེད་པར་བརྗོད་ངེས་ཡིན།
　　1.འབྲུག
　　འབྲུག་ནི་ཨེ་ཤ་ཡའི་གླིང་གི་སྒྱུ་རྩལ་ཁྲོད་དུ་ཡོངས་ཁྱབ་ཏུ་གནས་ཤིང་སྟོབས་ཤུགས་དང་དབང་ཟིལ་གྱི་མཚོན་བྱེད་ཅིག་ཡིན། འབྲུག་གི་འབྱུང་ཁུངས་སྐོར་ལ་རྩོད་གླེང་མང་ཞིང་། ཨེ་ཤ་ཡའི་གླིང་གི་རྒྱལ་ཁབ་ཚང་མར་རང་རང་གི་གཏམ་རྒྱུད་རེ་ཡོད་པ་དང་། དེའི་ལོ་རྒྱུས་ཡི་གེ་མ་བྱུང་བའི་སྔོན་གྱི་དུས་ལ་བསྙེགས་ཆོག ཨེ་ཤ་ཡ་ཤར་ལྷོ་དང་རྒྱ་གར་དུའང་འབྲུག་གི་སྐོར་གྱི་ལྷ་སྒྲུང་དང་ངག་རྒྱུན་ཧ་ཅང་མང་། རྒྱ་རིགས་ས་ཁུལ་དུ་འབྲུག་གི་སྐོར་བཀོད་པ་ཐོག་མར་ཧན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་སུ་བྱུང་བ་དང་། མིང་རྒྱལ་རབས་དང་ཆིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་སུ་གཞི་ནས་འབྲུག་གི་སྣང་བརྙན་ཆ་ཚང་བར་གྱུར་པ་སྟེ། དེར་རྔ་མོང་གི་མགོ་དང་། ཤ་བའི་ར་ཅོ། གདོན་གྱི་མིག སྦྲུལ་གྱི་ལུས། ཉ་ཡི་ཁྲབ། སྦལ་བའི་ལྟོ་བ། སྟག་གི་རྐང་པ། གླག་གི་སྡེར་མོ་བཅས་ཡོད། འབྲུག་གི་རི་མོ་དབང་སྒྱུར་པ་ཁོ་ནས་སྤྱད་བྱ་ཡིན་པའི་ལམ་ལུགས་དེ་སུའེ་རྒྱལ་རབས་དང་ཐང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་སུ་ཐོག་མར་བྱུང་། བོད་དུ་ནི་བོན་གྱི་རིག་གནས་དར་བའི་དུས་ནས་ཀླུ་ཞེས་པ་བྱུང་ཡོད་ཅིང་དེར་བྱེ་བྲག་གི་སྣང་བརྙན་མེད་ལ་དོན་དམ་པར་སྲོག་ཆགས་གང་ལ་གཏོགས་པ་ཡང་གསལ་པོར་རྗོད་དུ་མེད། དོན་དངོས་སུ་བོན་པོའི་ཆོས་ལུགས་ལྟར་ན་ཀླུ་ལ་གཏོགས་པའི་སྲོག་ཆགས་ནི་ཉ་དང་། སྦྲུལ། སྡིག་སྲིན། སྦལ་ལྕོང་སོགས་ཡོད་པ་རེད། འབྲུག་གི་སྣང་བརྙན་གྱི་སྐོར་ཞིབ་ཏུ་བཀོད་པའི་དུས་ནི་དུས་རབས་བདུན་པ་ནས་དགུ་པའི་བར་གྱི་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་རེད། སྐབས་དེའི་བོད་ཀྱིས་འབྲུག་ཅེས་པ་ནི་གློག་དང་ཐོག་ལ་ཁ་ལོ་སྒྱུར་བའི་ནམ་མཁའི་སྲོག་ཆགས་ཤིག་ལ་ངོས་འཛིན་ལ། དེའི་སྣང་བརྙན་གྱི་བློས་བསླངས་ཀྱང་རྒྱ་རིགས་ཀྱིས་བརྗོད་པའི་འབྲུག་དང་ཁྱད་པར་ཆེ་བ་སྟེ། དེ་ནི་སེང་གེའི་ལུས་དང་གླང་པོ་ཆེའི་སྣ་དང་ལྡན་པའི་སྲོག་ཆགས་ཤིག་ཏུ་འདོད། དེ་ལྟའི་འབྲུག་གི་རི་མོ་ནི་དུས་རབས་བརྒྱད་པའི་ནང་དུ་བརྐོས་པའི་དགོན་པའི་རྐོ་བཟོ་སྒྱུ་རྩལ་ཁྲོད་དུ་མཐོང་དུ་ཡོད་ལ། དུས་རབས་བཅུ་བཞི་པའི་ནང་དུ་བཏབ་པའི་ཞ་ལུ་དགོན་པར་ཡང་དེ་དང་ཕྱོགས་མཚུངས་པའི་ཤིང་བརྐོས་ཡོད། བརྩམས་ཆོས་དེ་དག་ཁྲོད་ཀྱི་འབྲུག་ཚང་མར་རིང་ཞིང་ཤུགས་དང་ལྡན་པའི་ལུས་གཟུགས་ལྡན་པ་རེད། སྣང་བརྙན་དེ་འདྲ་རྒྱ་ཡུལ་ནས་བྱུང་བའི་མིང་རྒྱལ་རབས་དུས་ཀྱི་རྫ་ཆས་ཐོག་ཏུའང་ཡོད། དེ་ནི་ཕལ་ཆེར་བོད་ཀྱི་ཡོ་ཆས་ཐོག་གི་རི་མོར་ལད་མོ་བྱས་པ་ཡིན་སྲིད། དེ་མིན་གུ་གེའི་ཕོ་བྲང་གི་དཀྱིལ་འཁོར་ལྷ་ཁང་ནང་གི་ལྡེབས་རིས་སུའང་དེ་དང་ཆ་འདྲ་བའི་རི་མོ་ཡོད་མོད། དེའི་ཡན་ལག་བཞི་དང་ལུས་གཟུགས་རྒྱ་ཡུལ་གྱི་འབྲུག་དང་འདྲ་ཙམ་ཡོད་པ་སྟེ་འབྲུག་ཁྲབ་དང་གླག་གི་སྡེར་མོ་སོགས་ཀྱང་ཡོད་མོད་རྐང་པ་བཞི་ལས་མེད་པ་དང་། སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་འབྲི་སྟངས་ལྟར་གླང་པོ་ཆེའི་སྣ་དང་ལྡན་པ་རེད། ཕོ་བྲང་པོ་ཏ་ལར་བཀོད་པའི་ལྔ་བ་ཆེན་མོའི་དུས་ཀྱི་ལྡེབས་རིས་དང་། རྒྱལ་དབང་བཅུ་གསུམ་པའི་སྐུ་གདུང་མཆོད་རྟེན་གྱི་སྟེང་ཁའི་གདུང་མའི་ཐོག་ཏུའང་དེ་མཚུངས་ཀྱི་རི་མོ་ཡོད་པ་རེད། ཉེ་རབས་ཀྱི་བཟོ་སྐྲུན་དང་ཐང་ག་ལས་མང་དུ་མཐོང་ཐུབ་པ་ནི་རྒྱ་གར་ནས་དར་བའི་ཆུ་སྲིན་གྱི་གཟུགས་ཅན་རེད། བོད་ལྗོངས་རྟེན་མཛོད་ཁང་དུ་ཉར་བའི་ལྕགས་རིགས་ཀྱི་ཟས་སྣོད་ཐོག་གི་འབྲུག་གི་རི་མོ་ནི་རྩ་བའི་ཆར་རྒྱའི་རྒྱན་རིས་ལ་གཏོགས།འབྲུག་ནི་བཀྲ་ཤིས་པའི་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་རྒྱན་རིས་ཤིག་ཡིན་པའི་ཆ་ནས། བོད་ཡུལ་དུ་རྒྱ་ཡུལ་ལྟར་གྲལ་རིམ་གྱི་དབྱེ་བ་མངོན་གསལ་དོད་པོ་དེ་འདྲ་མེད་པར་སྐྱེ་བོ་སུས་ཀྱང་རྒྱན་དུ་བཀོད་ཆོག་པ་དང་། ཁ་གདན་དང་། གོས་སྒམ། དཀར་ཡོལ།གྱོན་གོས།དགོན་པའི་བཟོ་སྐྲུན་སོགས་གང་དང་གང་ལའང་སྤྱད་ཆོག་པ་རེད།