བོད་སོག་མཆོད་ཡོན་བར་གྱི་འགལ་འབྲེལ་སྐོར་བཤད་པ།

          དེ་ཡང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་བས་སོག་པོའི་རྒྱལ་རིགས་གུ་ཤྲི་བསྟན་འཛིན་གྱི་དཔུང་སྟོབས་ལ་བརྟེན་ནས་རང་གི་སྲིད་དབང་བཙུགས་པ་ཡིན་ལ།  རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་ཆེན་པོ་ཞལ་བཞུགས་རིང་གུ་ཤྲི་ཧན་གྱིས་རྒྱལ་དབང་མཆོག་ལ་ཤིན་ཏུ་བཀུར་ཞིང་ཁོང་རྒྱལ་པོའི་མཚན་འཛིན་ཙམ་ལས་དབྱར་རིང་འདམ་གཞུང་དང་དགུན་ངོར་ལྷ་སར་བསྡད་དེ་བོད་སོག་ལས་དོན་གཙོ་ཆེའི་ཐད་ལ་དགོངས་འཆར་འདོན་པ་དང་སོག་དམག་གི་མགོ་འཛིན་བྱས་པ་མ་གཏོགས།  བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་ལ་ཐད་ཀར་ཐེ་གཏོགས་བྱེད་རིགས་མེད་སྟབས་མཆོད་ཡོན་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ཡོད་ཐོག་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་བའི་རྒྱབ་སྣོན་དང་དགེ་ལུགས་པའི་སྦྱིན་བདག་མཐིལ་ཕྱིན་མཛད་འདུག   རབ་བྱུང་བཅུ་གཅིག་པའི་ཤིང་རྟ་སྤྱི་ལོ1654ལ་གུ་ཤྲི་ཧན་གྲོངས་ཤིང་དེ་ནས་ལོ་བཞི་སོང་མཚམས་རབ་བྱུང་བཅུ་གཅིག་པའི་ས་ཁྱི་སྤྱི་ལོ1658ལ་གུ་ཤྲི་བསྟན་འཛིན་གྱི་བུ་ཆེ་བ་བསྟན་འཛིན་རྡོ་རྗེ་བྱ་བར་ད་ཡན་ཧན་ཞེས་པའི་ཆོ་ལོ་དང་བཅས་ཡབ་ཀྱི་ཤུལ་འཛིན་དུ་རྒྱལ་བོའི་གོ་སར་བཏོན་ཞིང་ཁོང་སྔར་གྱི་ཡབ་གཞིས་རིང་གི་ལུགས་ལྟར་མཆོད་ཡོན་མཐུན་འབྲེལ་གྱིས་སྡོད་པ་ཡིན།  དེ་ནས་བཟུང་གུ་ཤྲི་ཧན་གྱི་བུ་རྒྱུད་རྣམས་བོད་ས་གནས་སྲིད་གཞུང་གི་རྒྱབ་རྟེན་གྱི་ཚུལ་དུ་དམག་དོན་སོགས་དྲག་ལས་ཀྱི་འགན་བཞེས་གཙོ་བོ་གནང་བཞིན་ཡོད་དོ།།
          བསྟན་འཛིན་ད་ཡན་ཧན་ཁྲིར་སྡོད་མུས་རབ་བྱུང་བཅུ་གཅིག་པའི་ས་སྤྲེལ་སྤྱི་ལོ1668ལ་འདས།  དེ་ནས་རབ་བྱུང་བཅུ་གཅིག་པའི་ལྕགས་ཕག་སྤྱི་ལོ1671ལ་ཁོང་གི་སྲས་བསྟན་འཛིན་ད་ལའི་ཧན་ཁྲིར་བཏོན་ཞིང་དེས་ལོ་ངོ་སུམ་བཅུའི་རིང་རྒྱལ་པོའི་གོ་གནས་བཟུང་སྟེ་རབ་བྱུང་བཅུ་གཉིས་པའི་ལྕགས་འབྲུག་སྤྱི་ལོ1700ལ་འདས།  དེ་ནས་སྲས་བགྲེས་པ་བསྟན་འཛིན་དབང་རྒྱལ་ནི་ཧོང་ཐའི་ཇིའི་བུ་དོད་བྱས་ཏེ་སོག་ཡུལ་དུ་ཡོད་སྟབས་རབ་བྱུང་བཅུ་གཉིས་པའི་ཆུ་ལུག་སྤྱི་ལོ1703ལ་ལྷ་བཟང་ཀླུ་དཔལ་དབུས་སུ་ཡོང་སྟེ་ཡབ་རྒྱལ་པོའི་གོ་སར་བཏོན་ཐོག་ལྷ་བཟང་ཧན་ཞེས་རྒྱལ་པོའི་གོ་གནས་བཟུང་སྟེ་བོད་དུ་གཏན་སྡོད་བྱས།  ཡང་ལོ་རྒྱུས་ལ་ལར་བསྟན་འཛིན་ད་ལའི་ནི་ད་ཡན་ཧན་གྱི་གཅུང་ཡིན་པར་བཤད་པ་དང་ཡང་དེའི་སྲས་བགྲེས་པ་བསྟན་འཛིན་དབང་རྒྱལ་ཡབ་ཀྱི་རྒྱལ་སར་བཏོན་པ་གཅུང་ལྷ་བཟང་ཧན་གྱིས་བཀྲོངས་པ་སོགས་ཅིག་རིགས་ཤིག་སྣང་ཡང་ཞིབ་རྒྱས་ཟུར་དུ་དཔྱད་པར་རིགས་པས་རེ་ཞིག་ཡོངས་གྲངས་ལྟར་བཏང་སྙོམས་སུ་བཞག་གོ།
          ལྷ་བཟང་ཧན་བོད་དུ་ཡོང་ནས་རྒྱལ་པོའི་གོ་གནས་བཟུང་རྗེས་བོད་ཀྱི་སྲིད་སྐྱོང་སྡེ་པ་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོའི་བར་རིམ་གྱིས་འགལ་ཟླ་སྣ་ཚོགས་བྱུང་སྟེ་བོད་སོག་མཆོད་ཡོན་གཉིས་མཛའ་མཐུན་འབྲེལ་བཟང་ནས་འགལ་ཟླ་དགྲར་འཛིན་གྱི་ཕྱོགས་སུ་འགྲོ་བའི་འགོ་ཚུགས།  ཡང་རྒྱལ་བ་ཚངས་དབྱངས་རྒྱ་མཚོའི་མཐུན་མིན་གྱི་མཛད་སྤྱོད་དེ་དེ་རིགས་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོས་ཞབས་འབྲངས་འགས་བསླད་པར་བསམས་ཏེ།  ཞབས་ཞུ་མཐར་རྒྱས་ནས་གསོད་རྩིས་བྱས་པ་སོགས་ཀྱི་རྐྱེན་ལ་བརྟེན་རྒྱལ་བ་དྲུག་པ་ཆེན་པོ་དང་སྡེ་སྲིད་བར་ཡང་འགལ་སེལ་ཅུང་ཟད་ཆགས་ཤིང་།  ནང་འགལ་དེ་ལྷ་བཟང་ཧན་དང་ཕྱོགས་གཏོགས་རྣམས་ཀྱིས་བེད་སྤྱད་དེ་རྙོག་འཛིང་མང་པོ་བཟོ་བཞིན་ཡོད་ལ།  སྐབས་ཤིག་ལྷ་བཟང་ཧན་གྱིས་སྡེ་སྲིད་ནས་དུག་སྦྱོར་བྱུང་ཚུལ་གྱི་གླེང་ཁ་བྱུང་བར་བརྟེན་མཆོད་ཡོན་འགལ་ཟླ་ཇེ་ཆེར་སོང་བར་གྱུར།  འདི་དག་ཐམས་ཅད་ངོ་ཐོག་ནས་ཕན་ཚུན་བར་གྱོད་གཞི་འཚོལ་ཐབས་ལྟ་བུར་མཐོང་ཡང་དོན་དངོས་ནི་བོད་ས་གནས་ཀྱི་དབང་སྒྱུར་གྲལ་རིམ་ནང་ཁུལ་གྱི་སྲིད་དབང་འཕྲོག་རེས་བྱེད་པའི་འགལ་ཟླ་དང་འཐབ་རྩོད་ཛ་དྲག་ལྡན་པ་དེ་ཕྱི་ལ་མངོན་པ་ཡིན་ནོ།།
          རབ་བྱུང་བཅུ་གཅིག་པའི་ཤིང་བྱ་སྤྱི་ལོ1705ལ་ཆོས་སྐྱོང་གི་ལུང་དང་རྒྱལ་དབང་མཆོག་གི་དགོངས་གཞི་ལྟར་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་ཆེན་པོའི་གསེར་གདུང་མདུན་དུ་རྒྱལ་བ་ཚངས་དབྱངས་རྒྱ་མཚོ་གཙོས་སྐྱིད་ཤོད་སྡེ་པ་དང་ལ་མོ་ཆོས་རྗེ།  གདན་སའི་མཁན་པོ།  གཞུང་ཞབས་འབྲིང་གཙོ་གནད་ཁག་དང་པཎ་ཆེན་རིན་པོ་ཆེའི་སྐུ་ཚབ།  སོག་པོའི་སྦྱིན་བདག་བཅས་ལྷན་འཛོམས་ཀྱི་ཚོགས་ཐོག་ཏུ་རྒྱལ་པོ་དང་སྡེ་སྲིད་ཕྱོགས་གཉི་གའི་བར་གྱི་འགལ་ཟླའི་སྐོར་ལ་མཐའ་མའི་གྲོས་ཆོད་གནང་དོན་ལ།  སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོས་གཞུང་གི་འགན་བཞེས་དགོངས་ཞུ་གནང་ཐོག་གསོལ་སྐལ་དུ་གོང་དཀར་རྫོང་འབུལ་རྒྱུ་དང་། ལྷ་བཟང་ཧན་གཞུང་སོག་རྒྱལ་པོའི་མཚན་གནས་རང་འཇགས་ཐོག་མཚོ་ཁ་སྟེ་མཚོ་སྔོན་དུ་ཕེབས་བཞུགས་གནང་སྟེ་ཐབ་རྟེན་སོགས་འབབ་ཡོང་རྣམས་བོད་ནས་ལོ་ཟླའི་དུས་ལྟར་འབུལ་རྒྱུ་བཅས་གཏན་འཁེལ་བྱུང་ཐུབ་པ་ལྟ་བུས།  བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་གཞུང་དོན་ཐམས་ཅད་རྒྱལ་དབང་དྲུག་པའི་ཕྱག་ཏུ་ཕུལ་བར་བརྟེན་མཆོད་ཡོན་ཕྱོགས་གཉིས་ཀས་གྲོས་དོན་ལྟར་གནང་རྒྱུའི་ཁས་ལེན་ཞུས་ཐོག   སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོའི་རིགས་སྲས་བགྲས་པ་ངག་དབང་རིན་ཆེན་སྡེ་སྲིད་བསྐོ་བཞག་བྱས་ཀྱང་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ་ལྷ་སར་བཞུགས་ནས་སྲིད་ཀྱི་བློ་ཕུགས་བྱེད་བཞིན་ཡོད།  ལྷ་བཟང་ཧན་ཡང་མདོ་སྨད་དུ་བྱོན་ཁུང་གྱིས་འདམ་དང་ནག་ཆུའི་ཕྱོགས་ནས་སོག་དམག་རྣམས་བསྡུ་རུབ་ཀྱིས་དཔུང་གི་གྲ་སྒྲིག་བྱས་ཐོག    སྡེ་པ་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོས་གྲོས་དོན་མ་རྩིས་ནས་ལྷ་སར་བཞུགས་བཞིན་ཡོད་པར་ཁ་གཡར་ཏེ་ཕྱིར་ལོག་གིས་སྡེ་སྲིད་ལ་འགྲན་ཟླ་བཙུགས།  ཚུལ་འདིའི་དོན་གནད་གཙོ་བོ་ནི་བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་དབང་ཆ་མཐར་ཐུག་སུས་འཛིན་གྱི་ཆབ་སྲིད་འཐབ་རྩོད་ཁྱོད་ཤི་ང་གསོན་ཞིག་ཡིན་འདུག་པས་ངོ་གདོང་གི་གྲོས་ཆོད་སྟོང་བ་ཙམ་གྱིས་གནད་དོན་ཐག་གཅོད་བྱེད་མི་ཐུབ་པར་བརྟེན་ཕྱིས་སུ་རང་ཚུལ་ངོ་མ་མངོན་འགྱུར་བྱུང་སྟེ་མཐར་རང་གཞན་ཐམས་ཅད་བརླག་པའི་རྒྱུར་གྱུར་ཏོ།།  ཡང་ཚུལ་འདི་རྒྱལ་དབང་དྲུག་པར་མཚོན་ན་རང་གིས་བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་ཐམས་ཅད་ཀྱི་དབང་བཞེས་དགོས་ངེས་དང་བཞེས་བཞེད་ཡོད་པ་ཙམ་ལས།  ཆབ་སྲིད་སྡེ་སྲིད་དང་དམག་ཤུགས་ལྷ་བཟང་ཧན་གྱི་ལག་ཏུ་ཡོད་པས་རང་ཉིད་ལ་ཆོས་ཕྱོགས་ཀྱི་རྒྱལ་དབང་གི་མཚན་ཙམ་ལས་མེད་ཁར།  རང་གི་མཛད་པའང་རྒྱལ་དབང་གོང་མ་རྣམས་ཀྱི་སྤྱོད་ཚུལ་ལས་བརྒལ་བ་རབ་བྱུང་གི་རྟེན་དང་བྲལ་ཐོག་མཛད་པ་མཐུན་མིན་གནང་བས་རྒྱབ་རྟེན་གྱི་སྟོབས་ཤུགས་ཆེས་ཉུང་ཟད་སྐུ་འཁོར་ཙམ་ལས་མེས་སྟབས་རང་ཕྱོགས་རྒྱལ་དཀའ་ལ།   ཡང་སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོར་མཚོན་ན་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དབང་ཆ་ཐམས་ཅད་རང་གི་ལག་ཏུ་ཡོད་ནའང་གཅིག་ན་རང་ལ་དཔུང་ཤུགས་མེད་པས་ལྷ་བཟང་ཧན་གྱི་ངོ་ཡ་མི་ཕོད་པ་དང་གཉིས་སུ་རང་གིས་ངོས་འཛིན་ཞུས་ཏེ་སྐྱེད་བསྲིང་གནང་བའི་ཡང་སྲིད་དེའང་ཐུགས་བཞེད་ལྟར་མ་བྱུང་ཁར།  ནང་འགལ་ལྟ་བུས་རང་གི་མཐུན་ཕྱོགས་སུ་མ་གྱུར་པས་ཆོས་སྒོའི་ཐད་རྒྱབ་རྟེན་མེད་པར་མ་ཟད། སེ་འབྲས་ཀྱི་བླ་གྲྭ་ཁག་རྣམས་ཀྱང་རང་ཕྱོགས་ཁོ་ན་མ་ཡིན་སྟབས་སོག་རྒྱལ་ལ་ངོ་ཡ་མངོན་འབུད་བྱེད་མི་ནུས་པས་ཚུལ་དེ་ལྟར་ཁས་ལེན་མི་ཞུ་ཀ་མེད་བྱུང་ལ།  ཡང་ལྷ་བཟང་ཧན་ལ་མཚོན་ན་རྒྱལ་པོའི་མཚན་གནས་ཙམ་ལས་བོད་ཀྱི་སྲིད་དབང་ལ་བཀོད་ཁྱབ་སྤུ་ཙམ་མ་ཟད།  བོད་གཞུང་དང་ཁད་ཐག་རིང་བའི་མདོ་སྨད་མཚོ་སྔོན་ཕྱོགས་སུ་འགྲོ་དགོས་བྱུང་བ་དེ་ཡབ་མེས་གང་གི་རིང་བྱུང་མ་མྱོང་བས་མི་ཚད།  རང་ལ་དམག་ཤུགས་ཀྱི་རྒྱབ་རྩ་ཆེན་པོ་ཡོད་པས་གྲོས་དོན་དེ་ལྟ་བུ་དོན་ཐོག་ནས་ཁས་ལེན་བྱེད་མི་སྲིད་ཐོག   སེ་འབྲས་བཅས་སུའང་རང་ཕྱོགས་ཀྱི་བླ་གྲྭ་ཅུང་ཙམ་ཡོད་པ་པས་བོད་ཀྱི་སྲིད་དབང་དེ་ཅིས་ཀྱང་བློས་གཏོང་མི་འདོད་པའང་རང་གཤིས་སུ་སོང་སྟབས་མཐར་རྒྱལ་ཕམ་དངོས་སུ་མི་རྩོད་རང་རྩོད་དུ་གྱུར་ཏོ།།