རྒྱལ་ཐང་ཡུལ་གྱི་སྲིད་དོན་གྱི་བྱུང་བ་མདོ་ཙམ་བརྗོད་པ།

5 དགའ་ལྡན་སྲིད་གཞུང་གི་སྐབས།
      སྤྱི་ལོ1639ལོར་སོག་པོའི་དམག་ཤུགས་ཁམས་ཕྱོགས་སུ་སླེབས་ནས་བེ་རི་རྒྱལ་བོ་བཅོམ་པ་དང་ས་དམ་རྒྱལ་བོའི་སྟོབས་ཤུགས་ལ་ཕམ་ཉེས་ཅུང་ཟད་ཤོར། སྤྱི་ལོ1647ལོར་འཇང་ཡུལ་ཞིང་བའི་ཡར་ལངས་བྱས་ཏེ་འདི་ཕྱོགས་ཀྱི་དམག་གི་སྟོབས་ཤུགས་ཕྱིར་བསྡུ་བྱས།
      སྤྱི་ལོ1667ལོའི་ཟླ་བདུན་པར་སོག་དམག་གིས་རྒྱལ་ཐང་བཟུང་སྟེ་རྡོ་མཁར་རྫོང་བཙུགས། རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་ཆེན་པོས་རྫོང་དཔོན་བཀོད་མངགས་ཀྱིས་དཔྱ་ཁྲལ་བསྡུས། སྤྱི་ལོ1674ལོར་འཇང་རྒྱལ་བོའི་རྒྱབ་སྐྱོར་འོག་རྒྱལ་ཐང་འཇང་དགོན་པ་གཙོ་བྱས་ཀྱི་ཀརྨ་བཀའ་བརྒྱུད་པ་དང་བོན་པོའི་བླ་གྲྭ་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་སོག་དམག་ལ་ངོ་རྒོལ་དང་དགེ་ལུགས་པའི་ཕྱོགས་ལ་དོགས་ཟོན་བྱས་པ། རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་ཆེན་མོས་བཀྲ་ཤིས་པ་ཐུར་ཐའེ་རྗེ་དང་ཕྱག་མཛོད་ནོར་བུ་རྒྱལ་ཐང་ཕྱོགས་སུ་མངགས་པ།  མུ་ལི་རྒྱལ་བོ་བསམ་གཏན་ནོར་བུའི་རོགས་སྐྱོར་ལ་བསྟེན་ཟིང་འཁྲུག་ཞི་འཇམ་དུ་བཏང་ཏེ་འཇང་རྒྱལ་བོའི་སྟོབས་ཤུགས་རྩ་རྫོགས་བྱས། དེ་ནས་བཟུང་དགའ་ལྡན་སྲིད་གཞུང་ནས་བདག་གིར་མཛད་དེ། སྤྱི་ཁྱབ་རྒྱ་མ་ཁང་གསར་བ་དང་། ཞི་བའི་དཔོན་ལ་རྩ་སྡེ་བ། དྲག་པོའི་དཔོན་པོ་ནང་སོ་སྡེ་བ་བཅས་བསྐོས་རྫོང་གནང་བ་ནས་བཟུང་ཡུལ་འདིར་སྡེ་བ་ཤར་ནུབ་གཉིས་ཞེས་མི་རབས་བརྒྱུད་འཛིན་གྱི་དཔོན་བརྒྱུད་དེང་སང་གི་བར་དུ་ཟམ་མ་ཆད་པར་ཡོད་མུས་དང་། དེ་འོག་རྫོང་འགོ་སོ་སོའི་ནང་དུ་སྒེར་གྱི་ཁྲིམས་འདོམས་དང་ཁྲལ་བསྡུ་སོགས་བྱེད་པོ་རྗོང་དཔོན་ལྔ་ཡང་མི་རབས་བརྒྱུད་འཛིན་དང་དཔོན་བརྒྱུད་རྒྱལ་ཁབ་གསར་བའི་བར་ཡོད། དེ་འོག་དམག་གི་འགོ་འདོམས་དང་མི་སེར་གྱི་བདེ་སྡུག་ཞིབ་འཇུག་ཐོག་འཚོ་སྐྱོང་བྱེད་པོ་ལྡིང་དཔོན་བཅུ་བདུན། དེ་འོག་ཡུལ་སོ་སོའི་འགོ་བ་དང་འབིལ་སིལ་ཟེར་བ་སོགས་མང་དག་ཅིག་ཡོང་ཁོངས་ནས་རེ་ཟུང་མི་རབས་བརྒྱུད་འཛིན་ལྟ་བུ་ཡོད་སྐད་ལས་བྱིངས་རྣམས་ཡུལ་དེའི་མི་དམངས་རྣམས་ཀྱིས་མང་མོས་ཐོག་རེས་མོས་ཀྱིས་བསྐོ་གཞག་བྱ་སྲོལ་ཡོད། ཡུལ་གྱི་ནང་དུ་ཁྲལ་རིགས་གསར་བཟོ་དང་ཁྲིམས་ལུགས་བསྒྱུར་བཅོས། དངུལ་གྱི་འགྲོ་རྒྱུག་དང་ཛཱར་ཐང་གཏན་འབེབས་སོགས་དོན་གནད་ཆེ་བའི་རིགས་ཡུལ་ནང་དབང་ཚད་མཐོ་ཤོས་མཆོད་ཡོན་ལྷན་རྒྱས་ཀྱི་ཚོགས་ཆེན་ཐོག་ནས་ཐག་གཅོད་གཏན་འབེབས་གནང་དགོས་ཤིང་། དོན་གནད་ཆུང་བའི་གྲས་རྫོང་ཁག་སོ་སོའི་རྫོང་དཔོན་སོགས་ཀྱིས་ཐག་བཅད་ཆོག་པ་རེད། མཆོད་ཡོན་ལྷན་རྒྱས་ཞུ་བ་ནི། ཡུལ་སྡེ་སྤྱིའི་དཔོན་པོ་སྡེ་བ་ཤར་ནུབ་གཉིས་དང་། རྗོང་དཔོན་རྣམ་པ་ལྔ། ལྡིང་དཔོན་བཅུ་བདུན་གྱི་ནང་ནས་ཉེ་འཁོར་དུ་ཡོད་པའི་གྲས། དགོན་སྡེའི་ཁོངས་ནས་མཁན་རིན་པོ་ཆེའི་སྐུ་ཚབ་བླ་བྲང་ཕྱག་མཛོད་དང་། དགོན་པའི་རྒྱུན་ལས་ཚོགས་མི་ཁམས་ཚན་བརྒྱད་ཀྱི་སྤྱི་མཐུས་རྣམ་པ་བརྒྱད། དགོན་པའི་ལས་དྲུང་ཆེན་མོ། སྤྱི་སོ་རྒྱབ་ཤག་གི་སྡེ་བ་ལས་ཐོག་པ་གསུམ་བཅས་ཚོགས་ཞུགས་ཡོད་པའི་ཚོགས་ཆེན་ལྷན་ཚོགས་དེ་ལ་མཆོད་ཡོན་ལྷན་རྒྱས་ཞུ་བ་རེད། མཆོད་ཡོན་ལྷན་འཛོམས་དེ་ལོ་ལྟར་འཆར་ཅན་ཐེངས་གཉིས་རེ་ངེས་པར་ཚུགས་དགོས་ཤིང་། ཛ་དྲག་ཅན་གྱི་ཕྱག་ལས་བྱུང་ན་སྐབས་བསྟུན་ལྷན་འཛོམས་འཕར་མ་འཕྲལ་འཕྲལ་ཚུགས་སྲོལ་ཡོད། དགོན་སྡེའི་མི་སེར་ལྷ་སྡེའི་གྲས་དང་སེར་མོ་བ་རྣམས་ཀྱི་དོན་གནད་ཆེ་ཕྲ་གང་ཡོད་དགོན་པའི་རྒྱུན་ལས་ཚོགས་འདུ་ཆེན་མོས་ཐག་གཅོད་གནང་བ་མ་གཏོགས་གཞན་སུ་ལའང་ལྟོས་དགོས་པ་མེད། དགོན་པའི་རྒྱུན་ལས་ཚོགས་འདུ་ཆེན་མོ་དེར་མཁན་རིན་པོ་ཆེའི་སྐུ་ཚབ་བླ་བྲང་ཕྱག་མཛོད་དང་། ཁམས་ཚན་བརྒྱད་ཀྱི་སྤྱི་འཐུས་རྣམ་པ་བརྒྱད། ཁམས་ཚན་རྒན་བརྒྱད། དགོན་པའི་ལས་དྲུང་ཆེན་མོ་བཅས་ཚོགས་ཞུགས་གནང་བ་རེད། ཚོགས་འདུ་ལྷན་རྒྱས་དེ་ལ་མཁན་གྲྭ་ལྷན་རྒྱས་ཞེས་ཞུ་བ་རེད། ལས་དོན་ཛ་དྲག་ཆེ་བའི་སྐབས་འགར་སྤྱི་སོ་རྒྱབ་ཤག་གི་སྡེ་བ་ལས་ཐོག་རྣམ་པ་ཡང་མཁན་གྲྭ་ལྷན་ཚོགས་སུ་ཚོགས་ཞུགས་གནང་བའི་སྲོལ་བཅས་ཡོད།
      དགོན་སྡེའི་དབུ་ལས་ཁག་གི་འགྲོ་ཁོངས་རོབ་ཙམ་འགོད་ན། དབུ་བཞུགས་མཁན་རིན་པོ་ཆེ་ནི་གདན་ས་ཁག་ནས་གསར་དུ་ཕེབས་པའི་དགེ་བཤེས་རྣམས་ཀྱིས་གསར་ཁྲལ་ལྟ་བུ་སྨོན་ལམ་ཆེན་མོའི་སྐབས་སུ་དམ་བཅའ་འཇོག་རྒྱུ་དང་། ཚོགས་གཞུང་དུ་རྡོར་སློབ་ལོ་རེ་ངེས་པར་གནང་དགོས་ཤིང་། དེ་གནང་གྲུབ་པའི་རྗེས་སུ་མཁན་པོའི་འོས་ཤིག་ལ་ཕེབས་ཐུབ། མཁན་པོ་གསར་རྙིང་བརྗེ་ཉེར་ཁང་ཚན་བརྒྱད་སོ་སོ་ནས་མཁན་པོར་འོས་ཤོག་གསུམ་རེ་དགོན་པའི་རྒྱུན་ལས་ལྷན་ཚོགས་ལ་འབུལ་རྒྱུ་དང་། རྒྱུན་ལས་ལྷན་ཚོགས་ཀྱིས་འོས་གྲངས་མང་བ་གསུམ་འདེམ་སྒྲུག་བགྱིས་ཏེ། དགོན་སྡེའི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་བཀའ་སྲུང་བསེ་ཁྲབ་པའི་སྤྱན་སྔར་ཟན་བརྟགས་བསྒྲིལ་ནས་དང་བོར་ཕེབས་ཐོན་བྱུང་བར་མཁན་པོ་གསར་བ་བསྐོ་བཞག་ཞུ་རྒྱུ་དང་། དེ་འོག་བླ་བྲང་ཕྱག་མཛོད་དང། དབུ་ཆོས་གསུམ། ཁམས་ཚན་རྒན་བརྒྱད། ཁམས་ཚན་བརྒྱད་ཀྱི་སྤྱི་འཐུས་བརྒྱད། དགོན་པའི་ལས་དྲུང་། ཚོགས་ཆེན་ཇ་མ་གཉིས། དུང་བ་གཉིས་བཅས་མཁན་རིན་པོ་ཆེ་ནས་བསྐོ་བཞག་གནང་བའི་ལམ་སྲོལ་དང་། སྤྱི་སོ་དང་རྒྱབ་ཤག་གི་སྡེ་བ་རྣམས་ཀྱང་འོས་ཤོག་བསྡུས་ཐོག་ཟན་བརྟགས་བསྒྲིལ་ཏེ་བསྐོ་བཞག་བྱ་སྲོལ་དང་། དེ་འོག་གཉེར་བ་ཚོ་དང་ཞབས་གྲས་བྱིངས་རྣམས་སྡེ་བ་སོ་སོས་འདེམ་བསྐོ་གནང་རྒྱུ། དེ་མིན་པའི་དགོན་པའི་ལས་བྱེད་ཁག་རྒྱུན་ལས་ལྷན་ཚོགས་སོགས་ཀྱིས་བསྐོ་བཞག་བྱ་སྲོལ་ཡོད།
      སྤྱི་ལོ1723ལོར། ཆིང་ཡུང་ཀྲི་རྒྱལ་བོའི་སྐབས་སུ་གུ་ཤྲི་བསྟན་འཛིན་ཆོས་རྒྱལ་གྱི་ཚ་བུ་བློ་བཟང་བསྟན་འཛིན་གྱིས་མཚོ་སྔོན་ནས་ཆིང་རྒྱལ་ལ་ངོ་རྒོལ་བྱས་པའི་ནང་འདི་ཕྱོགས་ཡང་ཚུད་པ་ཟི་ཁྲིན་དམག་སྤྱི་ཉན་གུན་ཡའོ(年羹尧)ཡིན། ནན་དམག་ཧའོ་ཡུས་ལིན(郝玉麟)ནས་རྒྱབ་སྐྱོར་གྱིས་ཕམ་པར་བཏང་བ་སྡེ་བ་གཉིས་དང་བླ་གྲྭ་ནས་མགོ་བཏགས་བྱས། བོད་དུ་ལྷ་བཟང་ཧན་འདས་གྲོངས་བྱུང་བ་དང་། བསྟན་འཛིན་ཆོས་རྒྱལ་གྱི་ཚ་བོའི་ངོ་ལོག་རྐྱེན་བྱས་ཁམས་ཕྱོགས་ལ་བདག་པོ་མེད་པ་ལྟ་བུར་གྱུར་བས། ཡུང་ཀྲི་རྒྱལ་བོས་ས་འདི་ཡུན་ནན་ཕྱོགས་གཏོགས་སུ་བཅུག  སྤྱི་ལོ1725ལོའི་ཟླ་ལྔ་བར་རྫོང་དཔོན་གཅིག་དང་ལག་གཡོག་པ་གཉིས་མངགས། སྤྱི་ལོ1727ལོའི་ཟླ་བཞི་བར་རྒྱལ་ཐང་དུ་དཔོན་པོ་གཅིག་འཕར་མ་དང་བཅས་ཧོ་ཆེན(鹤庆府)གྱི་མངའ་ཁོངས་སུ་བཅུག་པ་ལས་སྔ་སོར་གྱི་ལོ་ལུགས་ཚང་མ་མིང་ཙམ་ལས་བསྒྱུར་བཀོད་བཏང་མ་སོང་།
      སྤྱི་ལོ1756ལོར་ཆན་ལུང་རྒྱལ་བོས་རྒྱལ་ཐང་ཐིན་དུ་བཏང་ནས་ལི་ཅང་མངའ་ཁོངས་སུ་བཅུག  སྤྱི་ལོ1913ལོའི་ཟླ་ལྔ་བར་ཀྲུང་ཧྭ་མིན་གོས་རྒྱལ་ཐང་རྫོང་དུ་བསྒྱུར་ཅིང་། སྔ་སོར་གྱི་ལམ་ལུགས་དེ་ལྟར་བཞག སྤྱི་ལོ1936ཟླ4ཚེར29ཉིན། དམག་སྤྱི་ཧུ་ལུང་གིས་སྣེ་ཁྲིད་པའི་དམར་དམག་ཁྲི་གཅིག་དང་སྟོང་ཕྲག་བརྒྱད་རྒྱལ་ཐང་དུ་ཐོན། ཟླ་ལྔ་བའི་ཚེར་གཉིས་ཉིན། ཧུ་ལུང་ནས་སྐྱ་དམག་བཞི་བཅུ་ལྷག་ཁྲིད་ནས་རྒྱལ་ཐང་དགའ་ལྡན་སུམ་རྩེན་གླིང་དུ་བལྟ་གཟིགས་སུ་ཕེབས་ཏེ། བྷོད་རིགས་དར་རྒྱས་ཞེས་པའི་གོས་དར་དང་མེ་ཏོག་འཇོག་བྱེད་ཀྱི་ཤེལ་དམ་ཆ་གཅིག་དགོན་པར་ཕུལ།
6 རྒྱལ་ཁབ་གསར་བའི་སྐབས།
      སྤྱི་ལོ1950ལོའི་ཟླ5བའི་ཚེས10ཉིན་ཀྲུང་གོ་མི་དམངས་བཅིངས་འགྲོལ་དམག་ཧྲི་བཞི་ཅུ་ཞེ་གཉིས་པའི་ཐོན126རྒྱལ་ཐང་རྫོང་དུ་བབས། ཚེས12ཉིན། རྒྱལ་ཐང་རྫོང་མི་དམངས་སྲིད་གཞུང་བཙུགས། 1957ལོའི་ཟླ9བའི་ཚེས13ཉིན། བདེ་ཆེན་བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ་བཙུགས་ཏེ་ལི་ཅང་ཀྲོན་ཆས་ཀྱིས་བདག་མཛད། རྒྱལ་ཐང་དགའ་ལྡན་སུམ་རྩེན་གླིང་དགོན་པའི་དགོན་བདག༧སྐྱབས་རྗེ་ཟངས་འབུམ་རིན་པོ་ཆེ་ནས་བདེ་བ་ཆེན་པོའི་གནས་ཞེས་ཐུགས་སྨོན་གྱིས་བདེ་ཆེན་ཁུལ་ཞེས་མིང་འདོགས་མཛད། སྤྱི་ལོ1968རིག་གནས་གསར་བརྗེ་ཆེན་པོའི་ནང་རྒྱལ་ཐང་རྫོང་གསར་བརྗེ་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་བཙུགས། སྤྱི་ལོ1973ལོར་བདེ་ཆེན་བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ་སླར་གསོ་དང་རྒྱལ་ཐང་བདེ་ཆེན་ཁུལ་གྱི་ཁོངས་གཏོགས་སུ་བཅུག སྤྱི་ལོ2002ཟླ5བའི་ཚེས5ཉིན། རྒྱལ་ཐང་རྫོང་དེ་སེམས་ཀྱི་ཉི་ཟླའི་རྫོང(香格里拉)ཞེས་མིང་བསྒྱུར་མཛད་དོ།།